تمجید ثامن‌الحجج از محدثی والامقام
ابوحمزه ثمالی کیست؟
«ابوحمزه ثمالی» اگر چه حضرت رضا(ع) را درک نکرد و طبعاً راوی حدیثی از آن حضرت نیست، اما به اعتبار موقعیتی که در عالم تشیع داشته، مورد مدح و تمجید ایشان قرار گرفته و از سوی امام رضا(ع) با سلمان فارسی و لقمان حکیم مقایسه شده است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، ماه مبارك رمضان به پايان نزديك مي‌شود و فرصت اندكي براي نجواي «إِلَهِي لا تُؤَدِّبْنِي بِعُقُوبَتِكَ وَ لا تَمْكُرْ بِي فِي حِيلَتِكَ…» باقي مانده است. دعايي كه در مشهورترين كتاب ادعيه شيخ طوسي يعني «مصباح المتهج‍ّد و سلاح المتعب‍ّد» آمده و نقل شده است امام زين‌العابدين (ع) در ماه رمضان پس از اقامه نماز شب و هنگام فرا رسيدن، اين دعا را قرائت مي‌كردند.
اين دعا به روايت شيخ ابومحمد هارون‌بن موسي تلعكبري به اسنادش از حسن‌بن محبوب زراد از «ابوحمزه ثمالي» از امام سجاد (ع) باقي است.
*اما ابوحمزه ثمالي كيست؟
در جلد نخست دانشنامه امام رضا (ع) آمده است: ابوحمزه ثابت بن ابي‌صفيه (دينار)، از شخصيت‌هاي برجسته و مورد احترام شيعه، به حكم انتسابش به تيره ثماله يا اسكان در منطقه ثماله، به لقب «ثمالي» معروف شده و مورد مدح امام رضا (ع) قرار گرفته است.
برابر قول مشهور، وي از اصحاب و روايات چهار تن از معصومان، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام كاظم (ع) بود. او امام حضرت رضا (ع) را درك نكرد و طبعاً راوي حديثي از آن حضرت نيست، اما به اعتبار موقعيتي كه در عالم تشيع داشته، مورد مدح و تمجيد آن حضرت قرار گرفته و اين ستايش در بسياري از كتب رجالي شيعه انعكاس يافته است.
امام رضا (ع) درباره او فرمود‌ه‌اند: ابوحمزه در زمان خويش مثل سلمان يا لقمان در زمان خود بود، بدان سبب كه به چهار تن از ما، يعني علي‌بن حسين، محمدبن علي، جعفربن محمد و در برهه‌اي موسي‌بن جعفر خدمت كرده و با چهار تن از ما رفت و آمد داشته است.
* نقل ۱۰۷ حديث توسط ابوحمزه ثمالي
اندكي تأمل درباره دو شخصيت پيش گفته كه ابوحمزه به آنان تشبيه شده، عظمت وي را بيش از پيش آشكار مي‌سازد. پيامبر (ص) «سلمان» را به اعتبار جلالت و والايي‌اش از اهل بيت خود دانسته بود و لقمان نيز به حكمت و دانايي شهره تاريخ است، به گونهاي كه نبي مكرم اسلام (ص) خود را بدو تشبيه مي‌كند. بنابراين، سخن امام نشان از كمال و حكمت ابوحمزه دارد.
به‌رغم اين مكانت و بزرگي ابوحمزه، از زندگي‌نامه وي اطلاع چنداني در دست نيست و منابع تاريخي و حديثي از زندگي، و ولادت، رشد، خاندان و نيز فعاليت‌هاي مذهبي و اجتماعي‌اش سخن در خوري ارائه نمي‌كنند. البته آورده‌اند وي كوفي، از موالي مهلّب، ازدي و از راويان بزرگ است كه در سلسله ۱۰۷ حديث قرار دارد. يعقوبي نيز او را از فقهاي عهد ابوالعباس سفاح (خلافت ۱۳۲-۱۳۶ق) معرفي مي‌كند.
*اعتبار ابوحمزه نزد اهل تسنن
با اينكه اهل سنت كمتر از روايان شيعي نقل روايت مي‌كنند، به ويژه آنگاه كه مورد توجه خاص اين مذهب باشد، ابوحمزه از كساني است رواياتش به فراواني مورد توجه آنان قرار دارد، چنانكه ابن‌عساكر در جاهاي مختلف و ابن‌كثير در موارد بسيار با اخبار و رواياتش استناد جسته‌اند و ابوالفرج اصفهاني نيز در الأغاني روايات فراواني از او دارد. در ميان رجاليون شيعه نيز ابوحمزه مورد ستايش و تعديل واقع شده است و نجاشي او را از افراد ثقه مي‌داند.
در بيان مقام وي، حتي كرامتي برايش ذكر كرده و گفته‌اند كه او دعاي آموخته از امام سجاد (ع) را بر دست شكسته فرزندش خواند كه به يكباره خوب شد، به گونهاي كه يحيي‌بن عبدالله شكسته‌‌بند نتوانست تشخيص دهد كدام دست او شكسته بود. (بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۲۳۰)