پادشاه عربستان سعودی درگذشت
ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی در ۹۰ سالگی درگذشت و امیرسلمان، برادر ۷۹ ساله‌اش جانشین وی شد. پادشاه عربستان ۳۱ دسامبر (دهم دی ماه) در بیمارستان بستری شد و پس از آن، نتایج آزمایش های پزشکی، مشخص کرد که به عفونت ریه مبتلا شده است. وی در سال‌های اخیر از بیماری‌های مختلفی رنج می‌برد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، ملك عبدالله پادشاه عربستان سعودي در ۹۰ سالگي درگذشت و اميرسلمان، برادر ۷۹ ساله‌اش جانشين وي شد. پادشاه عربستان ۳۱ دسامبر (دهم دي ماه) در بيمارستان بستري شد و پس از آن، نتايج آزمايش هاي پزشكي، مشخص كرد كه به عفونت ريه مبتلا شده است. وي در سال‌هاي اخير از بيماري‌هاي مختلفي رنج مي‌برد.
اركان قدرت در كشور عربستان به شرح ذيل است:
الف. پادشاه
بالاترين مقام سياسى و عالى‌ترين كانون قدرت، در اين كشور پادشاه است كه علاوه بر رياست هيأت وزيران و در اختيار داشتن پست نخست‌وزيرى، قوۀ مقننه و قضائيه را نيز هدايت مى‌كند.
ادارۀ هيأت وزيران در غياب پادشاه به عهدۀ وليعهد و نايب اول رييس شوراى وزيران (مقرن بن عبد العزيز) و پس از او به عهدۀ نايب دوم رييس (محمد بن نايف بن عبدالعزيز آل‌سعود) است.
در سيستم پادشاهى عربستان، حكومت پس از مرگ شاه، به ترتيب سنّ به برادر بعدى وى مى‌رسد.
ب. شوراى خاندان حاكم
مهم‌ترين كانون قدرت در كشور، مجلس خانوادگى آل سعود ( مجلس الاسرة المالكه ) است. اعضاى اين مجلس از متنفذان قبايل، ثروتمندان و وابستگان آل‌سعود هستند. اين مجلس در مسايل كلّى حكومت، همچون ترسيم خطوط كلى سياست داخلى و خارجى نقش دارد. اگر چه نمى‌توان از لحاظ سلسله مراتب، اين مجلس را بالاتر از قدرت شاه دانست، ولى مى‌توان گفت قدرت اين شورا با قدرت پادشاه رابطۀ معكوس دارد؛ يعنى هر چه قدرت پادشاه بيشتر باشد، اين شورا بيشتر جنبۀ مشورتى و تشريفاتى پيدا مى‌كند و هرگاه پادشاه ضعيف باشد، اين مجلس مشورتى، نقش قوى‌ترى ايفا مى‌كند؛ در سال ١٩۶۵ م. با رأى اين مجلس، ملك سعود تحت عنوان عدم لياقت عزل و ملك فيصل به عنوان پادشاه نصب گرديد. ولى در اغلب موارد نقش اين مجلس، مشورتى بوده است. در سال‌هاى اخير اين مجلس فعال‌تر شده و براى خود آيين‌نامۀ داخلى نيز به تصويب رسانده است.
ج. قواى سه‌گانه
حكومت عربستان، همچون بسيارى از كشورها داراى سه قوۀ مقننه، قضائيه و مجريه مى‌باشد؛ جايگاه، وظايف و عملكرد هريك از قوا در اين كشور به شرح ذيل است:
١ . قوۀ مقننه
پيشينۀ تشكيل مجلس مشورتى در دوران حكومت خاندان آل‌سعود، به زمان عبدالعزيز باز مى‌گردد. وى براى تحكيم پايه‌هاى حكومتى خود، نخست در سال ١٣۴٣ ه. ق. با هشت عضو و سپس در سال ١٣۴۵ ه. ق. با ١٢ عضو، مجلسى از سران قبايل و شخصيتهاى مهم عربستان به رياست فرزندش امير فيصل تشكيل داد. البته اين مجلس تا ده سال فعال بود سپس عملا به حال تعليق در آمد ولى هرگز به صورت رسمى منحل نگرديد.
پس از آن اولين مجلس شورا در زمان ملك فهد با عضويت ۶١ نفر و در دورۀ دوم ١٩٩۶ م با عضويت ٩١ نفر و در سومين دوره ٢٠٠١ م با عضويت ١٢٠ نفر تشكيل شد. به فرمان وى قانون مربوط به مجلس شورا كه در برگيرندۀ ٣٠ اصل است، به تصويب رسيد كه مفاد برخى از اصول مهم آن چنين است:
«مجلس شورا از يك رييس و شصت عضو كه پادشاه آنان را از ميان اهل علم و تجربه برمى‌گزيند، تشكيل مى‌گردد و تمام حقوق اعضا و وظايف آنان در تمام زمينه‌ها به دستور پادشاه تعيين مى‌شود»
«رئيس مجلس شورا و معاون و دبير كل مجلس و بركنارى آن به دستور پادشاه انجام مى‌پذيرد و حقوق و وظايف آنان توسط فرمان پادشاهى تعيين مى‌شود.»
چنانچه ميان تصميمات مجلس مشورتى و رييس آن با مصوبات هيئت وزيران اختلاف بود، تصميم‌گيرندۀ نهايى پادشاه خواهد بود.
٢ . قوۀ قضائيه
در كشور عربستان، وزارت عدل (دادگسترى) ادارۀ سيستم قضايى را بر عهده دارد. اين وزارت در سال ١٣٨٢ ه. ق. در زمان ملك فيصل تشكيل و در سال ١٣٩٠ وزير مربوط جايگزين قاضى القضات گرديد.
دستگاه قضايى عربستان غالباً تحت نفوذ خانوادۀ آل شيخ محمد بن عبدالوهاب اداره مى‌شود.
مراجع قضايى اين وزارتخانه؛ شوراى عالى قضايى، دادگاه عالى، دادگاه‌هاى عمومى و دادگاه ويژه مى‌باشند.
الف - شوراى عالى قضايى [مجلس القضاء الاعلى]:
تعداد اعضاى اين ديوان يازده نفر است كه پنج نفر دائمى و بقيه به عنوان قاضى موقت مشغول انجام وظيفه هستند. انتصاب قضات آن توسط شاه و ارشدترين قاضى رييس آن مى‌باشد. تمام دادگاه‌هاى كشور زير نظر شوراى عالى هستند.
ب - دادگاه عالى استيناف [محكمةالتمييز]:
ج - دادگاه عمومى:
د - دادگاه ويژه [محكمة الجوزيه]:
ه - دادگاه خاص [المحكمة الخاصة للأحوال الشخصيّه]:
٣ . قوۀ مجريه
در كشور عربستان، پادشاه رييس قوۀ مجريه و هيئت وزيران است و پست نخست وزيرى را بر عهده دارد. پس از شاه، عالى‌ترين قدرت اجرايى، هيأت وزيران مى‌باشد.
هيأت وزيران:
سابقۀ تشكيل هيئت وزيران در اين كشور به فرمان ملك عبدالعزيز در سال ١٩۵٣ ميلادى ١٣٧٣ ه. ق. برمى‌گردد كه رسماً هر يك از اعضاى هيئت دولت با مسؤوليت‌هاى مشخصى در آن حضور مى‌يافتند. در سال ١٩٩٣ ملك فهد نظامنامه جديدى براى هيئت وزيران مقرر نمود.
اكنون هيأت وزيران بيش از ۴٠ عضو به شرح ذيل دارد:
١ . پادشاه: رييس هيأت وزيران و نخست وزير.
٢ . نايب رييس اول: وليعهد و رييس گارد ملى.
٣ . نايب رييس دوم: وزير دفاع و هواپيمايى و بازرسى كل.
۴ . وزير كشاورزى و آب ۵ . وزير تجارت ۶ . وزير راه ٧ . وزير آموزش و پرورش ٨ . وزير دارايى و اقتصاد ملى ٩ . وزير خارجه ١٠ . وزير بهداشت ١١ . وزير آموزش عالى ١٢ . وزير صنعت و برق ١٣ . وزير تبليغات ١۴ .
وزير كشور ١۵ . وزير دادگسترى ١۶ . وزير كار و امور اجتماعى ١٧ . وزير نفت و معدن ١٨ . وزير حج ١٩ . وزير اوقاف و امور اسلامى ٢٠ . وزير پست و تلگراف و تلفن ٢١ . وزير برنامه‌ريزى ٢٢ . وزير مسكن ٢٣ . وزير امور شهر و روستا ٢۶ - ٢۴ . سه وزير مشاور بدون وزراتخانه.
افزون بر آنان، رؤساى برخى از مؤسسات دولتى همچون رييس سازمان جوانان، ديوان محاسبات عمومى، خدمات اجتماعى و رييس هيئت رقابت و تحقيق و. . . . در هيئت وزيران شركت مى‌كنند.
اعضاى هيأت وزيران از سه دسته تشكيل يافته‌اند:
الف: گروه شاهزادگان؛ اين گروه وزارتخانه‌هاى دفاع، خارجه، كشور و ارگانهاى حساس حكومتى را در اختيار دارند.
ب: گروه تكنوكراتها؛ اين دسته مديريت وزارتخانه‌هاى تخصصى را بر عهده دارند.
ج: گروه سنت‌گرايان مذهبى؛ اين گروه كه اغلب از نوادگان شيخ محمد بن عبدالوهاب بنيانگذار مذهب وهابيت و از خانوادۀ او هستند، در بيشتر اوقات تصدى وزارتخانه‌هاى فرهنگى، آموزشى و قضايى را بر عهده دارند.
هيأت وزيران در برابر پادشاه مسؤول بوده و شاه تا ٣٠ روز بعد مى‌تواند مصوبات هيأت دولت را لغو كند. در حال حاضر هيأت وزيران هر هفته به رياست پادشاه يا وليعهد تشكيل مى‌شود و محل تشكيل جلسۀ آن در رياض، كاخ «اليمامه» و در جده، كاخ «السلام» مى‌باشد.
استانداران يا اميران مناطق:
پس از هيئت دولت، عالى‌ترين مقام اجرايى در هر منطقه استان، اميران آن مناطق مى‌باشند؛ كشور عربستان به سيزده استان تقسيم شده است كه از سوى پادشاه در رأس هر استان، يكى از اعضاى خانوادۀ سلطنتى به عنوان «امير» آن منطقه منصوب مى‌گردد. امير كه وظيفۀ اجراى سياست كلى و امور اجرايى را به عهده دارد، از اختيارات تام برخوردار است.
مؤسسات عمومى عربستان
١ - ديوان محاسبات عمومى اين ديوان در سال ١٩۵٣ ( ١٣٧٣ ه. ق.) به قصد نظارت بر اموال دولتى و چگونگى هزينه نمودن آنها و خدمات اجتماعى وزارتخانه‌ها تأسيس شد.
٢ - ديوان خدمات شهرى كه تدوين قوانين، سياست‌گذارى و نظارت در مورد خدمات شهرى را بر عهده دارد.
٣ - سازمان امور استخدامى: در سال ١٩۶۴ م مطابق ١٣٨٠ ه. ق.
۴ - اداره آمار عمومى.
۵ - سازمان محيط زيست و هواشناسى.
۶ - هيئت عربى سعودى استاندارد (المواصفات والمقاييس) اين مؤسسه در سال ١٩٧٢ م ١٣٩٢ ه. ق. براى كنترل توليد و مصرف بنيان نهاده شده است.
٧ - مؤسسه عمومى مخارج و هزينه‌ها : اين تشكيلات براى بررسى خدمات عمومى و مطالبات و نيازهاى آينده كشور و بر طرف ساختن موانع و مشكلات مربوط به عمران راهها و ساختمانها بوجود آمده است.
سيستم دفاعى عربستان
ارتش عربستان از چهار نيرو تشكيل شده و داراى سازمان‌هاى متعددى است. نيروهاى نظامى اين كشور گرچه تحت فرمان پادشاه هستند، ولى رييس ستاد نيروهاى مسلّح، فرماندهى عمليات در چهار نيروى هوايى، دريايى، زمينى و نيروى ضد هوايى را بر عهده دارد.
علاوه بر نيروهاى چهارگانه ارتش، اين كشور از يك گارد ملى (حرس وطنى) برخوردار است كه بازماندگان سازمان «اخوان» عبدالعزيز مى‌باشند.
از نظر نظامى، عربستان به هفت منطقۀ فرماندهى تقسيم مى‌شود:
١ . شمالى به مركزيت تبوك ٢ . جنوبى به مركزيت ابها ٣ . مركزى به مركزيت رياض ۴ . مدينه به مركزيت مدينه ۵ . غربى به مركزيت جده ۶ . طائف به مركزيت طائف ٧ . شرقى به مركزيت ظهران.
براي مطالعه بيشتر درباره ساختار حكومت در عربستان به كتاب شناخت عربستان در كتابخانه ديجيتالي حج مراجعه نماييد.