در نشست «مطالعات اربعین‌پژوهی» مطرح شد؛
رسانه‌ها واقعیت‌های راهپیمایی اربعین را به مردم دنیا معرفی کنند
با توجه به اینکه تاریخ‌نگاری‌های زیادی در مورد پیاده‌روی، گردهمایی و مراسم اربعین شده است، ما قشر دانشگاهی باید به سمت پژوهش‌های کمی و کیفی مانند مردم‌نگاری، مطالعه موردی، مفهوم سازی بنیادی، فراتحلیل، مشاهده، پیمایش و مصاحبه برویم و آثار، پیامدها و نقش این حرکت بزرگ مردمی را بسنجیم و بیشترین بهره را برای ارتقای انسانیت از آن ببریم.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج به نقل از دانشگاه علامه طباطبائي، «نشست مطالعات اربعين‌پژوهي» با سخنراني جمعي از استادان دانشگاه و حوزه علميه چهارشنبه، ۲۹ فروردين ماه در سالن شهيد مطهري دانشكده ادبيات دانشگاه علامه‌طباطبائي برگزار شد. در اين نشست استادان رشته‌هاي مختلف دانشگاه به ابعاد علمي اربعين پرداختند و پيادهروي اربعين را فرصتي براي تبلور هويت شيعه خواندند.
اين مراسم در ادامه دومين همايش بين‌المللي اربعين كه در سال گذشته و به عنوان سومين همايش از اين مجموعه برگزار شد. رويكرد اين نشست پيوند بين علم و دين بود و از اين رهگذر فعاليت‌هاي علمي مربوط به مناسك و آيين‌هاي ديني مانند اربعين را بررسي كرد.
راهپيمايي اربعين كه رواج آن در چندين سال گذشته هر سال با شكوه و حضور بيشتري از مردم سراسر جهان صورت مي‌گيرد مايه خوشحالي و بركات بسياري است و اين رويداد فرهنگي-مذهبي باعث نزديكي دو ملت ايران و عراق مي‌شود و از جهت بسيار حائز اهميت است.
اساتيدي كه در اين همايش حضور داشتند، نماينده گرايش‌ها و حوزه‌هاي مختلف در علوم انساني و دانشگاه‌هاي مختلف بودند كه به ابراز نظر و سخنراني پيرامون محورهاي نشست پرداختند.
زيارت اربعين يك فرهنگ است
علي كربلائي‌پازكي، دانشيار رشته كلام اسلامي گروه آموزشي معارف اسلامي دانشگاه علامه‌طباطبائي در بخشي از اين نشست درباره مطالعات اربعين در حوزه الهيات پرداخت و گفت: زيارت اربعين هجرت معنوي و تجديد عهدي است كه آثار معنوي فراواني دارد , سنت حسنه‌اي بوده كه بعد از رحلت پيامبر در بين شيعيان وجود داشته است.
وي با بيان اينكه در سيره متشرعه اگر امام عملي را تاييد كند آن عمل حجت است، گفت: اربعين به وسيله امام سجاد(ع) تاييد شد و امام نيز به زيارت امام حسين(ع) رفت؛ اين سيره يك حجت شرعي براي ما شد، زيارت اربعين يك سيره عملي بين شيعيان است. زيارت اربعين براي شيعيان يك فرهنگ است، گفت: متاسفانه كتاب‌هاي كلامي و اعتقادي به بحث زيارت اربعين توجه نكرده‌اند.
راهپيمايي اربعين حركتي جهاني است
نعمت‌الله ايرانزاده، دانشيار زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه‌طباطبائي ضمن تبريك اعياد شعبانيه، گفت: با تمام توان از كساني كه ما را در همايش سوم ياري كنند، حمايت خواهيم كرد تا اين حركت عظيم تاريخ ساز از منظر دانشگاهي، پژوهشي، علمي، تحقيقي را به يك حركت ارزشمند معنوي جهاني تبديل كنيم.
دستاوردهاي مراسم اربعين بسيار است
محمود تقي‌زاده‌داوري، دانشيار فلسفه و كلام اسلامي دانشكده الهيات و معارف اسلامي دانشگاه قم با اشاره به اينكه بحث‌هاي مختلف درباره راهپيمايي بزرگ اربعين سازنده است در اين نشست به بررسي انتقادات و كاژكردهاي مطرح شده در حوزه‌هاي انساني، سياسي اجتماعي و مالي درباره پيادهروي اربعين پرداخت و هدف عمده راهپيمايي اربعين را معنويت‌جويي، عرفان‌جويي و ارتقا روحيه معنوي معرفي كرد. وي گفت: كژكاركردهاي اربعين به گونه‌اي نيست كه دستاوردها و كاركردهاي مثبت آن را تحت‌الشعاع قرار دهد.
ورزشكاران ايراني، جوانمردي را در اربعين تبليغ مي‌كنند
سارا كشكر، دانشيار مديريت و برنامه‌ريزي در تربيت بدني دانشكده علوم ورزشي و تربيت بدني دانشگاه علامه‌طباطبائي راهپيمايي اربعين را از منظر تربيت بدني بررسي كرد و با تاكيد بر اينكه ورزش و نهضت عاشورا يك سابقه ديرينه دارند بيان كرد: ارتباط تنگاتنگي بين باورهاي ديني و نهضت عاشورا با فعاليت‌هاي رقابتي در صحنه ورزش وجود دارد كه اين اتفاق باعث مي‌شود تا ورزشكاران در صحنه پيادهروي اربعين شركت كنند، ورزشكاران شركت كننده اعم از زنان و مردان در اربعين حضور دارند و نشريات خارجي نيز به اين موضوع پرداخته است.
وي همچنين گفت: افراد ورزشكار شركت‌كننده در پيادهروي اربعين در ارتباط با ارزشهاي جوانمردي، رادمردي و معرفي الگوهاي اثرگذار در حال تبليغ اربعين و يا انتقال ارزشهاي ورزشي اسلامي هستند.
پژوهش‌هاي اربعين بايد كاربردي شود
زهره اله‌دادي‌دستجردي، استاديار زبان و ادبيات فارسي دانشكده ادبيات فارسي و زبان‌هاي خارجي دانشگاه علامه‌طباطبائي با بيان اينكه بيشتر پژهش‌هاي اربعين توصيفي بوده است، گفت: پژوهش‌ها بايد به سمت راهبردي و تخصصي شدن حركت كند.
وي در ادامه به لزوم توجه به تاريخچه مطالعات اربعين اشاره كرد و اظهار كرد: تعداد تحقيقات و پژوهش‌هايي در حوزه اربعين انجام شده بسيار زياد است اما تعداد كمي از آنها در مجله‌هاي علمي و پژوهشي انجام شده و معمولا در ماهنامه‌هاي عمومي و فرهنگي به چاپ رسيده‌اند و كمتر در ماهنامه‌هاي تخصصي چاپ شده‌اند. بيشتر مقالات چاپ شده حاصل پياده كردن سخنراني‌ها و مجالس وعظ و خطابه بوده است.
دستجردي پژوهش‌هاي اربعين را در چهار دسته طبقهبندي كرد و گفت: از نظر موضوعي پژوهش‌هاي اربعين را مي‌توان در چهار حوزه جاي داد. دسته‌‌ي اول پژوهش‌هاي وجودشناسانه است. در اين دسته از پژوهش‌ها چيستي و ماهيت پديده اربعين مورد بررسي قرار گرفته است. بيشتر پژوهش‌هاي انجام شده در اين حوزه اربعين را توصيف كرده و خواستگاه تاريخي آن را مورد بررسي قرار دادند.
دسته‌‌ي دوم مطالعات معرفت‌شناسانه است كه در اين دسته بررسي ارتباط بين اربعين و ظهور مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در اين دسته رمز و راز اربعين در حوزه اسلام بررسي شده است و تعداد پژوهش‌هاي انجام شده در اين دسته نيز زياد بود.
نقش اربعين در همزيستي جهاني چيست؟
دسته سوم مطالعات اربعين شامل پژوهش‌هاي كاربردي، راهبردي و استراتژيك است؛ پژوهش‌هاي اربعين بايد به اين سمت و سو حركت كند؛ يعني جنبه‌هاي كه اين رويداد مي تواند كاربرد پيدا كند. مثلا نقش اين رويداد در همزيستي اجتماعي در جهان. تاثيراتي كه اين پژوهش‌ها مي تواند داشته باشد بايد بيشتر مورد تحليل و واكاوي قرار بگيرد.يعني پديده اربعين خارج از مقوله‌هاي ذهني و انتزاعي مورد بررسي قرارگيرد.
دسته چهارم شامل مطالعاتي مي شود كه آسيب‌هاي پديده اربعين را مشخص مي‌كند و بر اين نكته تاكيد دارد كه آسيب وارد اربعين نشود. بايد مورد بررسي قرار گيرد كه آيا در واقعه اربعين آسيبي وجود دارد و اگر دارد آن آسيب چيست.
وي همچنين در بخشي از سخنانش به خلاهاي موجود در پژوهش اربعين اشاره كرد و گفت: لازم است خلاهاي موجود در پژوهش‌هاي مربوط به اربعين مورد توجه قرار گيرد. اين نكته چه پژوهش‌هايي در اربعين انجام نشده است و بهتر است در آن زمينه بيشتر كار شود بايد مورد دقت و تحليل واقع شود.
پژوهش‌هاي اربعين بايد نيازمحور و مسئله‌محور شوند
حامد دهقانان، استاديار مديريت بازرگاني دانشگاه علامه‌طباطبائي در ادامه اين نشست با بيان اينكه پژوهش‌هاي اربعين بايد به سمت نيازمحور شدن حركت كنند، گفت: بايد مسائل را در حوزه اربعين شناسايي كرد و به پژوهش‌هايي پرداخت كه واقعا نياز هستند.
وي در ادامه سخنانش ابعاد مديريتي مسئله اربعين را مورد توجه قرار داد و گفت: اربعين يك پديده اجتماعي است و وقتي قرار است ابعاد مديريتي موضوع مطالعه شود ابعاد مختلف محيطي، فناورانه، اجتماعي در نظر گرفته و طبقه بندي مي‌شود.
دهقانان حركت به سمت «يك الگوريتم واقع بينانه» را در مطالعات اربعين ضروري دانست و گفت: اگر پژوهش‌هاي اربعين به سمت «الگوريتم واقع بينانه» بروند؛ يعني پژوهش‌ها نياز محور و مسئله محور شوند كمك مي‌كنند تا در پژوهش‌هاي آتي پژوهشگران به سمت مسائلي بروند كه اولويت هستند و به روند رو به رشد اين اتفاق مهم تاريخي كمك شود.
رسانه‌ها بايد واقعيت‌هاي راهپيمايي اربعين را به مردم دنيا معرفي كنند
محمدحسن زورق، استاد مديريت استراتژيك و كارشناس رسانه در بخش ديگر نشست به بيان تاريخچه‌اي از راهپيمايي اربعين پرداخت و گفت: رسانه‌ها در چنين شرايطي مسئوليت‌هاي تعيين‌كننده‌اي دارند، بايد اين راهپيمايي را بيش از پيش به جهانيان معرفي كنند و با ارائه واقعيت‌ها و معرفي ابعاد تاريخي اين ماجرا اذهان و قلوب مردم حقيقت‌جوي جهان را كه مشتاق حقيقت هستند، سيراب كنند تا مردم بدانند كه راه آزادي و استقرار عدالت از كربلا و حادثه عاشورا مي‌گذرد.
بركات فرهنگي حركت امام حسين، در زندگي ما ملموس نيست
غلامرضا ذكياني، رئيس دانشكده الهيات و معارف اسلامي دانشگاه علامه‌طباطبائي جنبه‌هاي فرهنگي نهضت عاشورا، پيامدهاي آن و تاثير آن بر راهپيمايي اربعين را بررسي كرد. وي با بيان اينكه «چرا ما آثار و بركات و خروجي حركت امام حسين را در متن و بطن زندگي خود نمي‌بينيم و از آن بهره‌مند نمي شويم؟» گفت: راهپيمايي اربعين يك مثال خوب از درس و تاثير گرفتن از فرهنگ حسيني است، از اين جهت كه اين راهپيمايي يك حركت دولتي نيست، بسيار خودجوش و ناشي از انگيزه‌هاي قلبي مردم شيعه عراق به عنوان ميزبانان اين رويداد است، وگرنه چه عاملي جز عشق و علاقه قلبي باعث مي‌شود كه يك انسان براي خدمت به ولي‌نعمت خود سالار شهيدان، اينگونه خود را وقف زائران آن حضرت كند و با جان و دل از آنها پذيرايي كند تا اين عشق و علاقه را ثابت كند؟
بومي فكر كنيم، جهاني عمل كنيم
اردشير انتظاري، دانشيار پژوهشگري اجتماعي دانشگاه علامه‌طباطبائي در ادامه اين نشست از منظر جامعه‌شناسي راهپيمايي اربعين را بررسي كرد و گفت: با وجود آنكه بحث جهاني شدن مطرح مي شود و حتي بيش از حد بر روي آن تاكيد مي شود نبايد از ارزشهاي بومي كه شامل مولفه هاي ملي-مذهبي است غافل شده و از منابع هويتي خود دست بكشيم، در واقع بايد بومي فكر كنيم و جهاني عمل كنيم.
وي در بخشي از سخنان خود مفهموم « دفاع نرم» را كه در تقابل با روش‌هاي خشن مانند طالبان و داعش قرار مي گيرد، توضيح داد و گفت: دفاع نرم معرف گفتماني است كه براي دفاع از هويتش، از ذخاير و گنجينه هاي فرهنگي خود استفاده مي كند؛ مانند كاري كه شيعه انجام مي‌دهد و به طور مشخص اربعين و راهپيمايي شكوهمند آن يكي از اين ذخاير فرهنگي قابل اعتنا است.
انتظاري همچنين به پژوهشي كه در اين زمينه انجام شده است اشاره كرد و توضيح داد: چه بصيرت، انگيزه و اشرافي زمينه انجام اين راهپيمايي مردمي است؟ اين موضوعي است كه محور تحقيق من را تشكيل مي‌دهد. پس پرسشنامه‌هايي طراحي كرديم و قرار شد در زمان راهپيمايي بين مردم پخش شود تا انگيزه‌هاي آنها را به لحاظ پژوهشي بسنجيم.
در حدود ۱۲۰۰ پرسشنامه بين زائران ايراني و ۱۰۰ پرسشنامه بين زائران عراقي پخش شد. بيش از ۳۰ درصد از نمونه زائران از تهران بودند و رتبه بعدي به اصفهاني‌ها تعلق گرفت كه ۸۳ درصد از حجم نمونه مردم شهرنشين بودند، توزيع جنسيتي نيز نشان از سهم ۷۱ درصدي مردان در مقابل سهم ۲۹ درصدي زنان مي‌دهد. نهايتا ۹۰ درصد از شركت‌كنندگان از تمايل خود براي حضور مجدد در راهپيمايي خبر داده و انگيزه خود را به ترتيب: نمايش اقتدار در برابر قدرت‌هاي بزرگ، كسب ثواب و شفاعت ،برآورده شدن حاجات و نمايش اتحاد و قدرت شيعيان عنوان كردند.
راهپيمايي اربعين چه تاثيري بر جامعه دارد؟
حسين اسكندري، مدير گروه و دانشيار روان‌شناسي دانشگاه علامه‌طباطبائي در پايان اين نشست از ابعاد و دامنه‌هاي روان‌شناختي راهپيمايي اربعين و تاثيرات مختلف آن بر جامعه صحبت كرد.