دعای جوشن، دعایی که جبرئیل به پیامبر(ص) آموخت
جوشن کبیر، دعایی منقول از پیامبر اکرم (ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام (ص) آموزش داده است. امروزه این دعا در ایران معمولا یکی از بخشهای ثابت مراسم شبهای قدر در ماه رمضان است. عدهای نیز به سفارش روایات، این دعا را بر روی کفن مینویسند.
پايگاه اطلاع رساني حج: دعايي منقول از پيامبر اكرم صلي اللّه عليه و آله و سلم در يكصد بند، حاوي هزار و يك نام و صفت خداي متعال. در كتابهاي حديثي شيعه دو دعا با نامهاي جوشن كبير و جوشن صغير وارد شده است.
دعاي جوشن كبير را كه كفعمي در المصباح و البلدالامين نقل كرده است، امام سجاد عليهالسلام از پدر خود امام حسين عليهالسلام و ايشان از امام علي عليهالسلام و ايشان نيز از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل كردهاند. بنابراين روايت، در يكي از غزوات كه پيامبر زرهي سنگين پوشيده بودند و آن زره جسم ايشان را اذيت ميكرد، جبرئيل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پيامبر، خواندن اين دعا را به جاي پوشيدن آن زره به پيامبر توصيه كرد و گفت: كه اين دعا امان پيامبر و امت اوست.
بنابراين روايت، هر كس اين دعا را هنگام خروج از خانهاش بخواند خدا او را حفظ ميكند و ثواب بسيار به او ميدهد و هر كس آن را بر كفنش بنويسد از عذاب [قبر] مصون ميماند و هر كس آن را اول ماه مبارك رمضان بخواند خدا به او درك فضيلت شب قدر را روزي ميدهد و نيز هر كس آن را سه بار در اين ماه بخواند، در طول زندگياش در امان خدا قرار ميگيرد.
در ادامه حديثي كه كفعمي بنابر آن، اين دعا را از پيامبر نقل كرده، آمده كه امام حسين عليهالسلام فرموده است. پدرم امام علي عليهالسلام من را به حفظ كردن و بزرگداشت اين دعا و نوشتن آن بر كفن او و تعليم آن به نزديكان و ترغيب آنان به خواندن اين دعا سفارش كردند ولذا در كتاب هاي فقهي شيعه به استحباب نوشتن اين دعا بر كفن اشاره شده است). البته ابنطاووس تمام مطالب مربوط به نزول جبرئيل و اعطاي اين دعا به پيامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر كفن را درباره دعاي جوشن صغير نقل كرده و بدين سبب اين اختلاف به كتاب هاي فقهي (مثلاً نجفي، همانجا) نيز راه يافته و مجلسي براي رفع اختلاف گفته كه اين سخنان از افزودههاي ابوطالب ابن رجب در حاشيه كتاب ابن طاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن بردهاند.
عالمان شيعه به استحباب خواندن اين دعا در شبهاي قدر نيز اشاره كردهاند؛ از اين رو، خواندن اين دعا در شبهاي قدر بين شيعيان رواج دارد.
اين دعا يكصد بند دارد و هر بند حاوي ده «اسم» از اسماي خداست، به جز بند 55 كه يازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراين در مجموع اين دعا حاوي هزار و يك «اسم» خداي متعال است.
در اين دعا، بيشتر نام هاي خدا و تعبيرات ديگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونهاي در كنار يكديگر قرار گرفتهاند كه علاوه بر موزون و مسجع بودن، در بيشتر موارد اسما و صفات از لحاظ حروف پاياني نيز يك شكل و مشابهاند. (رجوع كنيد به همان، ص 247ـ260)
عالمان شيعه بر دعاي جوشن كبير شروحي نوشتهاند. مشهورترين آنها شرح حاج ملا هادي سبزواري است. سبزواري نوشته است كه خالي بودن اين دعا از پرداختن به خواهش ها (اغراض) و جلب منفعت ها (اعواض) و توجه نكردن زياد به خود، مشوق وي به شرح اين دعا بوده است. شرح سبزواري صبغهاي عرفاني و فلسفي دارد. وي در اين كتاب كه بر اساس بندهاي دعا تنظيم شده به اشعار فارسي و عربي استشهاد كرده و براي مباحث لغوي به كتاب قاموساللغه فيروزآبادي بسيار مراجعه ميكرده است. او همچنين در موارد مختلف به اقتضاي بحث، مباحث فلسفي، عرفاني و كلامي طرح كرده است.
اما دعاي جوشن صغير را امام كاظم عليهالسلام از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل كردهاند. پس از آن كه عباسيان حسين بن علي، ملقب به صاحب الفخّ را شهيد كردند، موسي الهادي، خليفه عباسي، تصميم گرفت بزرگان خاندان پيامبر به خصوص امام موسي كاظم عليهالسلام را به قتل برساند.
علي بن يقطين در نامهاي اين تصميم را به اطلاع امام رساند. امام نامه را براي بستگان و شيعيان خويش خواندند و نظر آنان را جويا شدند. آنان به امام پيشنهاد كردند كه حضرت خود را مخفي كند؛ اما امام، ضمن خبر دادن از مرگ قريبالوقوع موسي الهادي، گفتند كه بر اثر خواندن دعا، جدّ خويش، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله را در خواب ديدهاند و مژده هلاكت دشمن خويش را از ايشان شنيدهاند. در ادامه روايت آمده است كه جمعي از شيعيان آن حضرت ــ كه بيشتر اوقات با لوح هايي از آبنوس و قلم هاي ظريف به محضر امام كاظم عليه السلام ميآمدند و احاديثي را كه ايشان املا ميكردند، مينوشتند ــ اين دعا را از قول ايشان كتابت كردند كه به دعاي جوشن صغير معروف است.
اين دعا شامل چندين فقره است كه در هر فقره آن بخشي از خطرها، بلايا، مصائب و بيماري هايي يادآوري شده است كه در طول زندگي براي انسان ها به طور طبيعي يا در ارتباط با ديگر انسان ها پيش ميآيد و از خدا كه هر يك از آنها را به گونهاي از خواننده دعا دفع ميكند، سپاسگزاري ميشود.
در پايان هر فقره با فرستادن درود به حضرت رسول و خاندان وي سپاس الاهي به جا آورده ميشود و از او درخواست ميگردد كه خواننده دعا را از زمره سپاسگزاران و يادآوران نعمت هاي او قرار دهد.
منبع: دانشنامه جهان اسلام، جلد 11، مدخل جوشن كبير