عید قربان نماد وحدت اسلامی است
در تعالیم دینی چهار روز است که به عنوان عید تعیین گشته است که عبارتند از: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه. در این میان عید قربان یکی از اعیاد مهم و بزرگ مسلمین به شمار می رود به نحوی که برخلاف بسیاری از اعیاد، مورد اختلاف نبوده و همه فِرَق مسلمین این روز را عید محسوب می کنند.
عيد قربان مي باشد بسيار روز شريفي است ، در دعاي مخصوص قنوت نماز عيد مي خوانيم: «اللهم اني اسألك بحق هذا اليوم الذي جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلي الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا...؛ بارالها! به حق اين روزي كه آن را براي مسلمانان عيد و براي محمد صلي الله عليه واله ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قراردادي...» و بدين گونه عيد را فقط مخصوص مؤمنين ندانسته و همه مسلمين را در آن سهيم مي دانيم و اعتقاد داريم اين گردهمايي عظيم رهيافتي براي رسيدن به اعتصام به حبل الله است كه يكي از مهم ترين دستورات اجتماعي اسلام است.
فلسفه قرباني كردن در عيد قربان
از جمله آموزه هاي اسلام براي تكامل و رشد انسان ها، ايثار از جان و مال در راه خداوند يگانه مي باشد؛ به اين معنا كه انسان، همه دارايي ها و امكاناتش را امانتي الهي بداند كه بايد در طريق بندگي هزينه كند. قرباني كردن نيز نمادي از قطع دلبستگي و وابستگي ها و جلوه اي از ايثار مال و جان در راه محبوب واقعي و رضاي خداوند متعال مي باشد. البته آنچه كه از قرباني كردن و رسيدن به مقام قرب الهي به وسيله ذبح گوسفند، لحاظ شده است قطع علقه هاي روحي و مالي است كه باعث تقواي قلب و طهارت نفس مي گردد.خداوند متعال اصل قرباني كردن را از شعائر الله دانسته و آن را نشانه ي بزرگداشت و سپاس گزاري مؤمنان بر نعمت هدايت معرفي كرده و قرباني كننده را در گروه و خيل محسنين و نيكوكاران داخل كرده است.
در قرآن كريم آمده است:
وقتي شما قرباني مي كنيد آنچه كه متعلق به خدا است، تقواي شماست نه گوشت و پوست قرباني [1] بنابراين در قرباني كردن هر چند ظاهر كار سر بريدن است؛ اما واقعيت قضيه نهايت تسليم، سرسپردگي، عشق و علاقه بنده به مولاي خود است؛ و در واقع قرباني كردن نمادي از قرباني كردن هواهاي نفساني و ذبح نفس اماره و نوعي جهاد با نفس در جهت زدودن تعلقات و وابستگي هاي دنيوي و مادي و رهايي از زندان مال پرستي و دنياطلبي است.
آداب و اعمال شب و روز عيد قربان
الف) شب عيد قربان
شب دهم ذيحجه شبي مبارك و جزء چهار شبي است كه احياء و شب زنده داري در آن ها مستحب است. در شب عيد قربان، درهاي آسمان باز بوده و براي اين شب اعمالي ذكر شده است:
1- زيارت امام حسين عليه السلام
2- 2- خواندن دعاي «يا دائِمَ الْفَضْلِ عَليَ الْبَرِيَّةِ» كه در شب جمعه هم وارد شده است.
ب) روز عيد قربان
3- روز دهم ذيحجه كه روز عيد قربان مي باشد بسيار روز شريفي است و برخي از اعمال آن عبارت است از:
-1غسل
غسل در اين روز سنّت مؤكد است و بعضي از علماء نيز آن را واجب دانستهاند.
-2 دعا
خواندن دعاهائي كه وارد شده پيش از نماز عيد و بعد از آن از جمله دعاي ندبه و دعاي چهل و هشتم صحيفه سجاديه كه اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا يَوْمٌ مُبارَكٌ» است و دعاي چهل و ششم صحيفه سجاديه كه اينگونه آغاز ميشود: «يا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لا يَرْحَمُهُ الْعِبادُ».
در شب عيد قربان، درهاي آسمان باز بوده و براي اين شب اعمالي ذكر شده است
-3نماز
نماز عيد قربان دو ركعت است: در ركعت اول، بعد از خواندن حمد و سوره، بايد پنج تكبير بگويد، بعد از هر تكبير يك قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تكبير ديگري بگويد، به ركوع رود، دو سجده بجا آورد، برخيزد و در ركعت دوم چهار تكبير بگويد، بعد از هر تكبير قنوت بخواند و تكبير پنجم را بگويد، به ركوع رود، بعد از ركوع دو سجده كند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عيد قربان مستحب است كه بعد از نماز، با گوشت قرباني افطار شود.
نماز عيد، سورهٴ مخصوصي ندارد، امّا بهتر است در ركعت اول آن، سورهٴ شمس و در ركعت دوم، سورهٴ غاشيه يا در ركعت اول سوره «سبح اسم» و در ركعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.
همچنين در قنوت نماز عيد قربان، هر دعا و ذكري خوانده شود كافيست، امّا بهتر است اين دعا خوانده شود:
اللّهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرياءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّويٰ وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُكَ بَحَقِّ هدا الْيوَمِ الّذي جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمينَ عيداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّيٰاللهُ عَليْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزيداً، أن تُصَلّي عَليٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلني في كُلِّ خَيْرٍ أدْخَلْتَ فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَني مِنْ كُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَوٰاتُكَ عَلَيُهِ وَ عَلَيْهِمْ، اللّهُمَّ إني أسْئَلَكَ خَيرَ مٰا سَئَلَكَ مِنْهُ عِبادُكَ الصّٰالِحُونَ وَاعُوذُ بِكَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُكَ الْمُخْلِصوُنَ
خدايا اي اهل بزرگي و عظمت و اي شايسته بخشش و قدرت و سلطنت و اي شايسته عفو و رحمت و اي شايسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق اين روزي كه قرارش دادي براي مسلمانان عيد و براي محمّد صلي الله عليه و آله ذخيره و شرف و فزوني مقام كه درود فرستي بر محمّد و آل محمّد و درآوري مرا در هر خيري كه درآوردي در آن خير محمّد و آل محمّد را و برونم آري از هر بدي و شري كه برون آوردي از آن محمّد و آل محمّد را كه درودهاي تو بر او و بر ايشان باد. خدايا از تو خواهم بهترين چيزي را كه درخواست كردند از تو بندگان شايسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شايسته ات.
-4تكبير
خواندن تكبيرات براي كسي كه در منا باشد بعد از پانزده نماز كه اولش نماز ظهر روز عيد است و آخرش نماز صبح روز سيزدهم است. و كساني كه در ساير شهرها هستند نيز بعد از ده نماز از ظهر روز عيد تا صبح دوازدهم اين تكبيرات را بگويند. كه اين تكبيرات بنا بر روايت صحيح در اصول كافي از اين قرار است:
اللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَكْبَرُ عَلي ما هَدانا اَللّهُ اَكْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهيمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلي ما اَبْلانا.
خدا بزرگتر از توصيف است، معبودي جز خدا نيست و خدا بزرگتر است، و ستايش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائي كرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزي ما كرد از چهارپايان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستايش خاص خدا است براي آنكه آزمود ما را.
و مستحب است كه به مقداري كه توانايي است اين تكبيرات بعد از نمازها تكرار شود.
-5 قرباني كردن
يكي از اعمال اين عيد بزرگ كه سنت مؤكد نيز مي باشد قرباني كردن است كه مختص به حاجيان نبوده بلكه همه مسلمانان بسته به استطاعت مالي خويش مي توانند قرباني كنند.
در منابع روايي، رواياتي از معصومين عليهم السلام نقل شده است كه اشاره به جملات دعا گونه ايشان هنگام ذبح قرباني دارد. شيخ طوسي در يكي از كتاب هاي خود نقل كرده است كه: رسول خدا صلوات الله عليه هنگام ذبح قوچي فرمودند: «اللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من امّة محمّد؛ خدايا اين قرباني را از من محمد و آل محمد و هم چنين امت محمد قبول فرما!»[6]
در جايي ديگر وارد شده است: شخصي كه طريقه ذبح كردن قرباني را مي داند بهتر آن است كه خودش ذبح كند و اگر نمي دانست كسي را دستور دهد و خود او نيز حاضر باشد. در وقت ذبح قرباني پيشاني آن را به طرف قبله نموده و «بسم الله الرحمن الرحيم» گفته و ذبح نمايد و بعد از ذبح قرباني اين دعا را بخواند: « وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ، حَنِيفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيكَ لَهُ، وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ، و أنا من المسلمين، اللهم منك و لك، بسم الله و الله أكبر، اللهم تقبل مني»[7]
و نيز از مولاي متقيان امير مومنان عليه السلام نقل شده است كه: قرباني مسلمان را جز مسلمان نكشد و هنگام ذبحش بگويد: «بسم اللَّه و اللَّه اكبر وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكينَ،إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكي وَ مَحْياي وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيك لَهُ وَ بِذلِك أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ.»[8]
==============================
پي نوشت:
[1] حج، آيه 37.
[2] پايگاه اطلاع رساني آيت الله العظمي مكارم شيرازي، استفتائات قرباني.
[3] پايگاه اطلاع رساني آيت الله العظمي بهجت.
[4] پايگاه جهان نيوز.
[5] پايگاه جهان نيوز.
[6] محمد باقر كمره اي ترجمه آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الانوار علامه مجلسي)، ج9، ص 182.
[7] المقنع، شيخ صدوق، ص275.
[8] همان، ص 219.
منبع: hawzah.net