کتاب‌های چاپ شده در پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۴۰۲
پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۴۰۲ اقدام به انتشار ۱۷ کتاب، در موضوعات مختلف، تاریخی، فقهی، اخلاقی، اجتماعی، کلامی و ... کرده است.
پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۴۰۲ در بخش فعالیت‌های علمی و پژوهشی، اقدام به چاپ ۱۷ کتاب در موضوعات مختلف، تاریخی، فقهی، اخلاقی، اجتماعی، کلامی و ... کرده است؛ همچنین ۱۴ شماره نشریه در قالب فصلنامه و دو فصلنامه به زبان‌های فارسی و عربی و در سطوح مختلف و با مخاطبان گوناگون منتشر کرده است. فصلنامه های پژوهشنامه حج و زیارت(علمی پژوهشی)، میقات حج (علمی ترویجی)، فرهنگ زیارت (علمی تخصصی) و دو فصلنامه میقات الحج به زبان عربی است. علاوه بر این موارد، جزوات برخی از نشست‌های علمی و کارگاه‌های آموزشی، توسط پژوهشکده حج و زیارت منتشر و در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.
کتاب‌های چاپ شده در سالی که گذشت:
تحلیل جامعه‌شناسی تاریخی زیارت قبرستان بقیع در سفرنامه‌های حج دوره قاجار (۱۲۱۰- ۱۳۴۴ه ق)
قبرستان بقیع به واسطه وجود قبـور مطهـر چهـار تـن از ائمه اطهار (ع)، دختران، همسران و عمه‌های پیامبر، ابراهیم فرزنـد رسـول خـدا ، عباس عموی پیامبر، حلیمه سعدیه، مقبره بنی‌هاشم، مقبره اصحاب و مقبـره شـهدای حرّه و ... نزد مسلمانان به طور عام و شیعیان به طور خاص، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ این اثر با بررسی سفرنامه‌های دوره قاجار در بازه زمانی سال‌های۱۲۱۰ تا ۱۳۴۴ هـ.ق به عنوان متونی مردم‌شناسانه، با رویکرد جامعـه شناسـیِ تـاریخیِ ایـران، سعی در شناسایی پیشـینه فرهنگـی جامعـه ایرانـی و همچنـین سـایر جوامـع اسلامی داشته است. جامعه‌شناسی تاریخی با برقراری پیونـد میان جامعه‌شناسی و تاریخ، ظرفیت خاصی برای تبیـین پدیـده‌هـا و مسـائل فرهنگـی ـ اجتماعی دارد. این اثر در راستای غنا بخشیدن به موضوعات علمی، همایش بین‌المللی «بقیع، مدفن امامان و اصحاب»که در فروردین ماه ۱۴۰۳ به مناسبت یکصدمین سال تخریب قبور مطهر ائمه بقیع، برگزار می‌شود، توسط سرکار خانم زهرا سادات کشاورز به رشته تحریر درآمده و توسط نشر مشعر در ۲۷۶ صفحه وزیری در بهمن ۱۴۰۲ وارد بازار نشر شده است.
درسنامه کلام تطبیقی
این کتاب با نیازسنجی انجام شده از طرف مـدیریت امـور آموزشـی و فرهنگی معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری و به سفارش این مدیریت برای آموزش، جذب و گزینش نیروهای کارآمـد، در قالب خادمان فرهنگی کاروان‌ها برای خدمت به زائران حج و حرمین شریفین و عتبات عالیات، از سوی پژوهشکده حج و زیارت (گروه کلام و معارف) راهی بازار نشر شده است. نویسنده این اثر ارزشمند آیت الله علی ربانی گلپایگانی است که در آن، دیدگاه مـذاهب اسلامی درباره برخی از مسائل اعتقادی را به صورت تطبیقی مورد بررسـی قـرار داده و دیدگاه صحیح را با استدلال به مبانی و ادله، تبیین نموده است. اثر یاد شده در ۳۳۰ صفحه وزیری و توسط نشر مشعر منتشر شده است.
جایگاه حرمین شریفین و عتبات عالیات در مناسبات صفویان و عثمانیان
در این اثر، نخست به نقش سیاسی عتبـات و حـرمین شـریفین پرداختـه شـده و ادعای رهبری سلاطین عثمانی بـر جهـان اسـلام و مخالفـت صـفویان بـا آن، سیاسـت عثمانیان در عتبات عالیات به منظور جلب رضایت شیعیان و اهل تصـوف، تـلاش ایـن دولت برای برقراری امنیت حجاج و نیز امنیت مسیرهای منتهی به حـرمین شـریفین در پی مکاتبات صفویان با شرفای حجاز بررسی شده است؛ در ادامه بـه نقـش فرهنگـی و اجتماعی عتبات عالیات و حرمین شریفین و تقابل و تنش‌هـای دولـت‌هـای یادشـده در آنها و نیز موضوعاتی چون سفرهای زیارتی سـلاطین صـفوی و عثمـانی بـه عتبـات و رسیدگی به اوضاع این شهرها و انجام اقدامات عمرانی پرداخته شـده اسـت. برآیند تحقیق حاکی از آن است که حرمین و عتبـات عناصـری بسـیار تأثیرگـذار در مناسبات دولت‌های صفویه و عثمانی بوده و جنبه سیاسی و اقتصادی تسلط بر شهرهای دینی، بر جنبه‌های اعتقادی برتری داشته است. این کتاب، حاصل تحقیقات و مطالعـات حجـت الاسـلام و المسـلمین رمضـان محمدی و دکتر محمدباقر خزائیلی از اعضای هیئت علمـی پژوهشـگاه حـوزه و دانشگاه است که در ۱۰۷ صفحه رقعی، توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.
مأخذشناسی بقیع
در این کتاب، اطلاعات کتابشناسیِ ۳۰۹ اثر شامل کتب، مقالات و پایان‌نامه‌هایی که تا پاییز ۱۴۰۱ در ایران و دیگر کشورها در موضوع «بقیع» تولید و منتشر شده‌اند همراه با توصیف کوتاهی از این آثار آمده است. از مجموع آثار معرفی شده، ۱۰۱ کتاب، ۹ پایان‌نامه و ۱۹۹ مقاله، یادداشت و مصاحبه هستند. همچنین از مجموع کتاب معرفی شده، ۴۳ عنوان به زبان فارسی، ۴۳ عنوان به زبان عربی، ۱۱ عنوان به زبان اردو، ۲ عنوان به زبان ترکی استانبولی و ۲ عنوان به زبان انگلیسی هستند.
کتاب "مأخذشناسی بقیع" از جمله آثار کنگره بین‌المللی «بقیع؛ مدفن امامان و اصحاب» است که توسط آقای اباذر نصر نگاشته شده و قرار است در فروردین ماه ۱۴۰۳ از سوی پژوهشکده حج و زیارت برگزار شود. این کتاب در آذر ماه ۱۴۰۲ به همت نشر مشعر در ۱۳۴ صفحه و در قطع وزیری منتشر شده است.
«آداب و اسرار حج در آثار مکتوب شیعه»
بعضی از بزرگان علم اخلاق، اسرار عبادات را در کتـب اخلاقـی آورده و فصـلی یـا بابی را به بیان اسرار حج اختصاص داده‌اند؛ بزرگانی چون سیدحیدر آملی، قاضی سـعید قمی، ملامحسن فیض کاشانی، ملّامهدی نراقی و... .
با توجه به پراکندگی این مطالب و مغفول ماندن اسرار حج در ضمن مباحث عبادی دیگر، جمع‌آوری اسرار حج در یک مجموعه مستقل میتواند دانش‌پژوهان و محققان را در جهت معرفی دیدگاهها و آثار بزرگان کمک کند. بر همین اساس گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت اقدام به تهیه و تدوین کتاب «آداب و اسرار حج در آثار مکتوب شیعه» کرد. این کتاب به کوشش حجت الاسلام والمسلمین داود حسینی، عضو گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت، تهیه شده و به همت نشر مشعر در آذر ماه ۱۴۰۲ در قطع وزیری و در ۳۱۶ صفحه منتشر شده است.
انصاف در مصاف (نقد دیدگاه دکتر قفاری درباره کتاب کافی، جابر جعفی و زرارة بن اعین)
یکی از آثاری که در نقد عقاید شیعه نگاشته شده و با همان روش کهنه‌ی پیشینیان این اندیشه، به معارضه با عقاید امامیه پرداخته کتاب " اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریة عرض و نقد" نوشته ناصر بن عبدالله القفاری، عالم وهابی و از استادان دانشگاه محمد بن سعود ریاض است. قفاری با نقد کتاب شریف کافی و برخی راویان آن ـ مانند جابر بن یزید جعفی و زرارة بن اعین ـ کوشیده است این اثر مهم روایی را از حیث اعتبار، ساختار و محتوا تضعیف کند و با ترسیم چهره‌ای کذاب از برخی راویان آن، بیشتر روایات شیعه را دروغ و نامعتبر جلوه دهد. کوشش نویسنده کتاب "انصاف در مصاف" بر آن است تا نقدها و ایرادهای القفاری درباره این موضوع را را بررسی و پاسخ دهد. این کتاب نوشته حسین جوادی نیا است که در ۱۸۵ صفحه وزیری و توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.
«خدمات علمای امامیه در حج و حرمین شریفین» از عصر صفوی تا انقلاب اسلامی»
معاشـرت و ارتباط علمای امامیه با علما و حاکمان حجاز و سایر بلاد اسلامی و راهنمایی مردم در زمینه‌هـای گونـاگون و صـدور فتـوا برای حل مشکل حجاج در مسائل اختلافی توسط ایشان همواره در برگزاری حـج مطلـوب و ایجاد فضایی تقریبی و اصلاحی در حج و حرمین شریفین موثر بوده است؛ این کتاب ضمن بررسی گزارش‌های تاریخی از عصر صفویه تا انقلاب اسلامی، به نقش علمای امامیه به ترغیب مردم به ایفای مناسک حج و فعالیت‌های علمی و تألیفات آنها پرداخته است. کتاب یادشده نوشته حجت الاسلام حافظ نجفی است که توسط نشر مشعر در قطع وزیری و در ۳۰۰ صفحه منتشر شده است.
«بازتاب بقیع در دانشنامه حج و حرمین شریفین»
بقیع از جمله کانون‌های فرهنگی و میراثی در مدینـة الرسـول و گنجینـه‌ای بی‌نظیر است که تا کنون آن گونه که باید به ابعـاد و زوایـای آن پرداختـه نشـده است. در این راستا گردآوری مجموعه مقالات بازتاب بقیع و مـدفونان در آن در دانشنامه حج و حرمین شریفین از جلدهای یک تا هشت میتواند در معرفی بقیع و رویدادهای مرتبط با بقیع بـه‌ویـژه شخصیت‌های مدفون در آن، آگاهی‌های درخوری در اختیار علاقمندان قرار دهد. کتاب یاد شده توسط محقق فقید دکتر سیدمحمود سامانی در ۳۰۰ صفحه وزیری به طبع رسیده است.
«بیماریهای مسری و حج‌گزاری» (با تمرکز بر ویروس کرونا)
شیوع ویروس کرونا و تعطیلی بعضی اعمال عبادی ـ سیاسـی (ماننـد نماز جمعه، نماز جماعت، زیارت اماکن مقـدس و قبـور اولیـای الهـی و حج خانـه خـدا) متفکـران و پژوهشـگران را بـه تفکـر و پـژوهشهـای جدیدی واداشت تا تأثیر بیماریهای مسری از جمله کرونـا را بـر رفتـار انسانها در ابعاد مختلف اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسـی و عبـادی مورد پژوهش قرار دهند.
یکی از کارهای پژوهشی که در پژوهشکده حج و زیارت در این باره صورت گرفت، ارائه مجموعه مقالاتی در مورد نقش بیماریهای مسـری از جمله کرونا در تعطیلی حج و تأثیر این تعطیلی بر روابط مسـلمانان در ابعاد مختلف آن و منافعی است که در اثر این تعطیلی از مسلمانان فـوت شده اسـت. کتاب یاد شده توسط جمعی از نویسندگان در ۳۱۰۰ صفحه وزیری به طبع رسیده است.
«سفرهای زیارتی دولتمردان مسلمان به مشهد مقدس» (۱۳۰۰-۱۴۰۰ه.ش)
این کتاب گزارشی از سفرهای دولتمردان مسلمان به شهر مشهد مقدس و حضور در حرم رضوی است. محقق با جستجوهای خود بازدید بیش از ۷۰ شخصیت صاحب‌منصب مانند پادشاه، رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، وزرای دولتی و … از ۲۲ کشور را شناسایی و در این کتاب گزارش کرده است. پژوهش صورت گرفته بر اساس اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و اسناد آستان قدس رضوی و خبرگزاری‌های معتبر انجام گرفته است.
افراد مورد اشاره از فرق مختلف مسلمان و از کشورهای اسلامی آسیایی و آفریقایی مانند هندوستان، پاکستان، یمن، سنگال، سودان، افغانستان، مالزی و … می‌باشند.
این کتاب نگاشته آقای رضا تقی‌زاده نائینی است که در ۱۸۰ صفحه رقعی به چاپ رسیده است.
«فانوس هدایت» پاسخ به کتاب «سؤالاتی که باعث هدایت جوانان شـد»
در سال‌های اخیر علیه مذهب اهل بیت علیهم السلام هجمه‌های بسیاری شـکل گرفتـه اسـت؛ برای نمونه در ایام حج، کتابی با عنوان «سؤالاتی که باعث هدایت جوانان شـد» در اختیـار زائران ایرانی قرار گرفت کـه در آن سعی شده بود بـا طـرح سـؤالاتی جهت‌دار و مغرضانه، سیمای مـذهب شـیعه را پُـرتنـاقض و مخدوش نشان دهد. از این رو به منظور تنویر افکار جوانان و دفاع از حریم مذهب اهل بیت علیهم السلام، کتاب «فانوس هدایت» در پاسخ به شبهات این کتاب، تهیه و تدوین شده که در آن با نقد شبهات اثر یادشده، نشان داده است که این سؤالات و شبهات، پایه و اساسـی نداشته و تنها کوبیدن بر طبل گمراهی و تعصب کورکورانه است. کتاب یاد شده نوشته آقای احمد پیمانی است که در ۵۱۰ صفحه رقعی منتشر شده است.
«اعتبارسنجی منابع حدیثی فریقین»
استناد به منابع حدیثی نیاز به اعتبارسنجی دارد؛ بدون تعیین اعتبار یک منبع حدیثی، استناد به آن از ارزش علمی برخوردار نیست. منابع روایی همه در یک سطح از اعتبار قرار ندارند. در منابع روایی شیعه کتب اربعه، کافی، من لایحضره الفقیه، استبصار و تهذیب الاحکام در رتیه اول قرار دارند. و در میان منابع روایی عامه نیز هرچند صحاح سته به عنوان معتبر شناخته می‌شوند ولی این شش کتاب نیز در رتبه و اعتبار در یک سطح نیستند. از این رو به اعتبارسنجی نیاز است تا درجه اعتبار هر یک شناخته شود. پژوهشکده حج و زیارت در پاسخ به نیاز علاقمندان موضوع یادشده، اقدام به برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این باره کرد و نتیجه این کارگاه‌های آموزشی در قالب کتاب، به چاپ رسید. این اثر در ۱۱۳ صفحه رقعی و نوشته استاد سیدمحمدکاظم طباطبایی است.
«خاطرات و رهنمودهای حج» حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی قریشی
معارف گرانسنگ نهفته در حج بیت‌الله الحرام و زیارت حرمین شریفین، دلربا، جذاب و خواندنی است؛ و هر ضمیر پاکی با اندک گرایشی به معنویت، روح و جانش، جذب کهربای این جذبه‌ی الهی می‌شود. حلاوت خاطرات به جا مانده از سفرهای معنوی، گاه تا پایان عمر همراه انسان است؛ روحانیون نیز به عنوان خادمان فرهنگی زائران خانه خدا، خاطرات معنوی بسیاری از اتفاقات روی‌داده در سرزمین وحی دارند. یکی از این روحانیون پاک‌ضمیر و دوست‌داشتنی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی قریشی است که چه در کسوت روحانی کاروان و چه به عنوان نماینده اسبق بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره، اخلاق، مردم‌داری، تواضع، سعه‌ی صدر و ... ایشان، زبانزد همگان بوده است. پژوهشکده حج و زیارت در راستای حفظ خاطرات شفاهی حج و حرمین و پاسداشت روحانیون پیشکسوت، اقدام به چاپ و نشر «خاطرات و رهنمودهای حج» ایشان کرده است که در قطع رقعی و در ۵۶ صفحه توسط نشر مشعر منتشر شده است.
شوق حضور؛ خاطرات سفر عمره
آقای محمدرضا درزی رامندی در سال ۱۳۸۷ طی سفری ۱۵ روزه به سرزمین وحی و انجام اعمال عمره، خاطرات و دل‌نوشته‌هایش را به صورت روزانه از این سفر ثبت کرده است. وی در این گزارش، با قلمی روان، رویدادها و اتفاقات سفر و نیز برداشت‌های شخص‌اش را از اسرا و معارف حج بیان کرده است و تلاش کرده خواننده را با فضای معنوی این سفر و سرزمین وحی آشنا کند. این کتاب در ۹۲ صفحه رقعی منتشر شده است.
حج در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای
این کتاب در راستای تحلیل رهنمودها، راهبردها و راه‌کنش‌ها و تدابیر و فرمایشات راهگشای مقام معظم رهبری در باره حج، در طول سال‌های پس از انقلاب که در جمع کارگزاران و مسئولین حج ایراد شده، به رشته تحریر آمده است. نویسنده این اثر حجت الاسلام علی نوربخش خراسانی، با دقت فراوان سعی در استخراج تمامی محتوا در لایه‌های گوناگون داشته است.اثر یادشده در ۸۹۴ صفحه وزیری و در قطع وزیری توسط نشر مشعر به چاپ رسیده و در دسترس علاقمندان قرار دارد.
مکه و مدینه در آینه آیات قرآن
بخشی از آیات قرآن کریم مربوط به عبادت پر راز و رمز حج است. پژوهشگران علوم قرآن، با تأمل در آیات مربوط به حج، آموزه‌های سودمندی را در اختیار طالبان آن قرار داده‌اند.
این کتاب در چهار بخش به بررسی آیات مربوط به حج پرداخته است. هر بخش توسط یک نویسنده نوشته شده است. عناوین این بخش‌ها همراه با نام نویسندگان آنها عبارتند از:
بخش اول: شخصیت‌شناسی حضرت ابراهیم در قرآن / مهدی رستم‌نژاد
بخش دوم: تاریخ اسلام (آیات ناظر به اماکن و حوادث تاریخ اسلام)/ محمدرضا جباری
بخش سوم: آیات احکام و مناسک حج / محمد فاکر میبدی
بخش چهارم، مباحث اخلاقی در آیات حج / عبدالله حاج‌علی
این کتاب در ۴۳۴ وزیری در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
مبلغ محبوب؛ یادنامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدجعفر طباطبایی
«مبلّغ محبوب» روایتی کوتاه از زندگی علمی و فعالیت‌های تبلیغی مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدجعفر طباطبایی است که به پاس گرامیداشت این روحانی خدوم با تأکید نماینده ولی فقیه در حج و زیارت، در دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان تهیه و تدوین تدوین شده است.
این کتاب شامل مجموعه‌ای از دیدگاهها و پیام‌های بزرگان و گفتگوهایی درباره شخصیت این مبلغ برجسته و نیز برخی از خاطرات و یادداشت‌ها این عالم فرهیخته است و در چهار بخش با این عناوین سامان یافته است: بخش اول: سیری در زندگی؛ بخش دوم: دیدگاهها و پیام‌ها؛ بخش سوم: خاطرات، توصیه‌ها و یادداشت‌ها؛ بخش چهارم: تصاویر و اسناد. این کتاب در در ۲۰۵ صفحه و در قطع وزیری منتشر شده است.
